In 2024 werd voor de 10de keer de Week van de Werkstress georganiseerd. Dit jaar stond in het teken van Verbinding. Juist in deze tijden van hybride werken, toenemende individualisering en een steeds krappere arbeidsmarkt is het soms lastig om met elkaar in verbinding te blijven. En laat verbinding nou net het tegengif zijn voor werkstress.
Polyvagaaltheorie van Stephen Porges: verbinding als tegengif voor stress
De meeste mensen denken dat ontspanning het tegengif is voor werkstress. Ontspanning is ook belangrijk, maar de polyvagaaltheorie van Stephen Porges stelt dat verbinding het allerbelangrijkste is om de negatieve effecten van stress tegen te gaan. In deze theorie vormt het zenuwstelsel, en dan met name het autonome zenuwstelsel, het uitgangspunt in het verklaren van onze fysieke en mentale reactie op situaties van onveiligheid en stress. Deze theorie gaat ervan uit dat ons zenuwstelsel meerdere verdedigingsstrategieën hanteert wanneer we geconfronteerd worden met een stressvolle situatie in werk, zoals een deadline of een conflict met een collega. Denk aan vechten, vluchten of bevriezen (de bekende fight-or-flight reactie). We kiezen de reactie bij stress onvrijwillig: deze wordt onbewust aangestuurd door het zenuwstelsel – en verschilt per persoon. Kortom: het zenuwstelsel kiest wat er op een bepaald moment het best is om onze veiligheid te waarborgen.
Drie systemen volgens de polyvagaaltheorie
Er zijn volgens de polyvagaaltheorie drie systemen waar we naar kunnen handelen, die werken als een hiërarchische ladder. Eén systeem betreft een veilige situatie, twee systemen betreffen een onveilige situatie. Werkt het bovenste systeem niet? Dan ga je een traptrede omlaag. Werkt het middelste systeem ook niet? Dan zak je nog een trede. Is het gevaar voorbij? Dan kun je weer een trede omhoog. Deze systemen bevinden zich binnen ons zenuwstelsel op verschillende plekken in het lichaam en werken ieder op een eigen manier. Het gaat om de volgende drie systemen:
- Ventrale vagale systeem: treedt op als we ons veilig voelen, ook wel het Social Engagement System genoemd. Dit systeem is uniek voor zoogdieren, waaronder mensen, en maakt dat je sociaal kunt zijn, kunt verbinden en creatief kunt zijn.
- Sympathisch systeem: treedt op als we ons (enigszins) onveilig voelen. Het is het systeem dat de meer primitieve vecht-of-vlucht responsen activeert.
- Dorsale vagale systeem: treedt op als we ons (sterk) onveilig voelen en kan leiden tot een bevries reactie.
Verbinding en co-regulatie
Middels het bovenste systeem (ventrale vagale systeem) kun je verbinding aangaan. Je gaat de connectie aan met anderen of met jezelf. Het lukt je om zaken op te lossen of om hulp te vragen. Dit is mogelijk als je je veilig voelt en er geen gevaar of stress aanwezig is. Dit organiseren we middels co-regulatie: noodzakelijk in ons leven voor troost, geruststelling en veiligheid. Bij co-regulatie zorgen onze spiegelneuronen ervoor dat we ons onbewust afstemmen op de ander. Het gaat om de uitwisseling van informatie, verbaal of non-verbaal. Co-regulatie vindt met name plaats tussen baby’s en jonge kinderen met hun ouders: het zenuwstelselsysteem is nog niet (voldoende) ontwikkeld, en kleine kinderen kunnen zichzelf niet reguleren. We knikken en/of glimlachen even naar het kind om aan te geven dat het veilig is en dat het antwoord kan geven. Co-regulatie vindt ook plaats bij volwassenen: in positieve relaties met je partner, familieleden, vrienden of collega’s. Een luisterend oor, iemand die je goed aankijkt of een arm om de schouder kan veel goeds teweegbrengen. Wanneer we ons verbonden voelen met anderen, onze omgeving of onszelf, kan dit de activiteit van het sympathische zenuwstelsel (vecht-of vlucht respons) verminderen en de werking van het parasympathische zenuwstelsel (rust-en-herstel respons) stimuleren. Met andere woorden: verbinding kan fungeren als een natuurlijke regulator van stress. Deze vorm van verbinden vinden we bij onze naasten, in de natuur en bij onszelf. De polyvagaaltheorie laat zien dat dat we niet alleen de focus moeten leggen op ontspanningstechnieken om stress te verminderen, maar dat het ook belangrijk is om te streven naar het opbouwen van betekenisvolle verbindingen met anderen en onze omgeving.
Organisaties belangrijke rol bij werkstress
Organisaties spelen daarbij een belangrijke rol. Werk is voor veel mensen meer dan een baan alleen. Je hoort ergens bij, het zorgt voor een sociaal netwerk, je draagt bij aan iets. Het is aan organisaties om te zorgen voor een veilige werk omgeving waar medewerkers zich gezien voelen, verbonden, waar ze fouten mogen maken, elkaar om hulp mogen vragen, mogen leren van elkaar. Kortom: een omgeving die het ventrale vagale systeem stimuleert. De polyvagaal theorie benadrukt het belang van veiligheid en verbondenheid in sociale interacties. Hier ligt een belangrijke taak bij leidinggevenden, die met een empathische en ondersteunde communicatiestijl deze veiligheid en verbondenheid kunnen waarborgen en vroegtijdige werkstress signalen bij hun medewerkers kunnen (h)erkennen.
In de onderzoeken die wij doen bij InnerVoice zien wij dat veel organisaties kampen met een tekort aan personeel en een hierdoor oplopende werkdruk. Met de focus op het werven van een nieuw personeel en de overlevingsstand waarin sommige organisaties verkeren, wordt wel eens voorbij gegaan wat er voor nodig is om het huidige personeel te behouden. Erkenning, waardering, echt luisteren, aandacht voor groei en ontwikkeling en het maken van verbinding.
InnerVoice: luisteren naar medewerkers voor echte verbinding
InnerVoice gelooft in het kracht van het luisteren naar medewerkers, om zo echt in verbinding te blijven. Onder andere met onze medewerkerscommunity geven wij medewerkers een stem en laten we ze meedenken met bepaalde oplossingsrichtingen. Met onze betrokkenheidsonderzoek steken wij een thermometer in de organisatie en wij brengen wij in kaart of medewerkers zich inderdaad verbonden voelen met elkaar en de organisatie en hoe het gesteld is met de sociale veiligheid.
Dit artikel is geschreven door Babs Faber, Senior Research Consultant bij InnerVoice
Vragen of interesse? Ik vertel u graag meer
